Vòlledams in ’t nuws
Nuw léjsplànkie
Òp 15 oktôber was ‘r wéjr ’n Grôsk âivend in de PX. De zoal zat vol in de bezoekers konne lûistere nâir verskillende préjsentoasies. Ôender ândere van juf Lida Schilder ôever ’t belàng van dialect véjr de same-àng van ûis gemienskap, in oak liet ze ’t nuwe léjsplànkie zien dat verpàkt is in ’n mooi aute kissie.
Vòlledams is ’n toal
Òp ûitnòdeging van de stichting Grôsk òp ûis Vòlledams vertelde toalkundige Yoïn van Spijk ôever oe je ’t Vòlledams kenne be-auwe, in ôever ’t verskil tusse toal in dialect. Êigelijk vêine wêi dat Vòlledams ’n toal is! 🙂
Hoe het welbekende vissersdorp nu op staat om de taal en cultuur te beschermen, hoor je in de reportage hieronder. Redacteur Jet Kramer sprak in Volendam met Tiny Hoogland. Volendamse taalkundige en dichter Sijmen Tol sprak in de studio over de betekenis van het dialect voor Volendammers.
‘Grootouders zien het Volendams bij hun kleinkinderen verdwijnen’
Al zeker een eeuw lang roepen onderzoekers en taalliefhebbers dat Nederlandse dialecten hun langste tijd hebben gehad. De taalfanaten van de Volendamse werkgroep Grôsk òp ûis Vòlledams zien dat ook, en hebben daarom voor hun gesproken dialect een standaard spelling ontwikkeld.
Dialecten zijn kwetsbaar omdat het vaak alleen wordt gesproken. Een taal blijft beter bewaard als het op meer dan één manier wordt gebruikt, vertelt taalkundige en dichter Sijmen Tol van werkgroep Grôsk òp ûis Vòlledams. ‘Het dialect moet niet alleen in het gezin worden gebruikt, maar ook in winkels en op het gemeentekantoor. Als er een soort literatuur ontstaat in het dialect is dat ook weer een wijze waarop het dialect wordt vastgelegd’, zegt Tol die zelf gedichten in dialect voordraagt.
Écht dialect wordt al minder gesproken dan pak ‘m beet vijftig jaar geleden, bijvoorbeeld door dialectwoorden die niet meer worden gebruikt. Dat heeft meerdere redenen, maar een belangrijke factor is de steeds toenemende verbondenheid. Vroeger kwam men veel minder vaak buiten de eigen woonplaats en was er dus ook minder in aanraking met gemeenschappen buiten het dorp. Vandaag de dag is de situatie het omgekeerde: veel Nederlanders werken of studeren in een stad ver van hun woonplaats.
We hebben in Nederland honderden dialecten met eigen klanken, grammatica en woordenschat, volgens het Meertens Instituut, dat het kenniscentrum is van Nederlandse taal en cultuur. Actiegroepen als werkgroep Grôsk òp ûis Vòlledams proberen het dialect in hun gemeenschap levend te houden.
‘Steeds meer kinderen in Volendam worden opgevoed in Standaardnederlands’, vertelt Tiny Hoogland, lid van de werkgroep. ‘Grootouders zien het Volendams bij hun kleinkinderen verdwijnen.’
Wéjk van ’t Vòlledams bêi NH-Nieuws
As ’t an Sijmen Tol en Tiny Hoogland laat, moet’t Vòlledams ’n skôlvàk wòrre’. De twâi zitte same in de werkgroep Grôsk òp ûis Vòlledams die rûim ’n jâir léjde òpricht is véjr ’t be-aud van ’t dialect.
“Stéjds mâir jònge minse lâire d’rlûi kêindere gien Vòlledams mâir in zô verdwêint ûis pràchtige dialect”, vertelt Tiny. “Dat zau toch dôdzôende wéjze. As pròfessionéjle ‘toalgek’ vêin ik ’t altêid ’n ramp véjr de minsâid as er ’n toal verdwêint, want dâirméj verdwêint ’n âile dinkwéjreld”, réjàgéjrt Sijmen.
NH proat mit de twâi toalfanoate in ’t Vòlledams Muséjum òp de plek wâir de redàctie Zaanstreek-Waterland mörrege, moandeg 4 nòvember tot in met woenesdàg 6 nòvember te gàst is. Déjze wéjk doene we òp NH véjl andàcht bestéjde an ’t Vòlledamse dialect in is iederien welkòm òm mit ûis in mit de Vòlledammers die d’r âige inzette doene véjr ’t Vòlledams, ’n proatje te kòmme make.
Veròm nâir ’t gesprek in ’t muséjum in ’t centrum van ’t dörrep, wâir ze nàg rôendlôpe in Vòlledammer goed in wâir de voertoal plat Vòlledams is. Is ’t Vòlledams echt in gevoar? Tiny knikt metien: “Je merreke dat véjl jònge auders ’n têid làng gien Vòlledams téjge d’r kêindere proate dâne, want ze wazze bàng dat de kêindere dan gien goed Néjderlâns lâire zauwe. Die âile géjneroatie kêindere is dus niet òpgroeid mit ’t Vòlledams. Dan wòrdt de stéjvige boasis van ’t dialect niet mâir laad. Dan ê je deméj ’n géjneroatie die nàg moar drie woorde Vòlledams ken”.
’t Vòlledams gâit ôever zòvéjl mâir
Wâiròm is ’t zò belàngrêik dat ’t dialect vàstauwe wòrdt. “As je in ’t Vòlledams òpgroeid binne en ’t spréjke, dan is dat je “àrtetoal”. Dâirin ken je je âige dan òptimoal ûite, ôk al spréjk je nàg oarene toale”, zaat Tiny. “Azze we d’r nau niet véjr zörrege dat kêindere Vòlledams lâire, dan is de kâns grôt dat ’t stràks verdwêint”, vult Sijmen an. In dâiròm vêinde de twâi dat er òp de boasisskôl ôk Vòlledamse les kòmme moet. Tiny: “En ’t Vòlledams gâit ôever zòvéjl mâir, dink bevéjrbéjld an ûis umor, bepoalde gebrûike. In oe we ûis toal gebrûike doene. Wêi ‘doene’ alles, laat ze ûit. “Wêi doene zelfs slâipe. Zô zêg je dat niet in ‘t Néjderlâns. Wêi zêgge ôk niet “wil je de véjrdéjr dicht doen”, wêi auwe-n ’t kòrter: “Doen de véjrdéjr dicht”.
‘Wêi kwamme vroeger niet bûite ’t dàrde klap-ek, dus wêi blêive dat proate’
Tiny Hoogland
“’t Vòlledams is ’n gesprôeke toal en as je wille dat ’n toal bestân blêift, moet die òp skrift stân in minse moete dat dan ôk gân gebrûike”, gâit Sijmen vedder. “Dus ’t âirste wet of we nôdig adde, was ’n Vòlledamse spelling want dâir bestònd nàg gien algemiene standoard véjr”. Tiny vult an: “We êbbe dâir moande ôever steggeld.” En véjr ze òp tafel laat de Vòlledamse spellinggids en ’t Vòlledamse léjsplànkie. Alletwâi te kôp in ’t muséjum. “In dat is nàg niet alles”, vertelle ze. “Moandegâivend 4 nòvember is er ’n Vòlledams dictéj. Dâir gâit NH ôk verslàg van doen.
Toch wòrdt er, in vergelêiking mit oare dialecte in Néjderlând, òp Vòlledam nàg véjl dialect sprôeke. “Dat kòmt òmdat wêi zò god-âigewêis binne”, làcht Sijmen. “Wêi kwamme vroeger niet bûite ’t dàrde klap-ek, ’n mooie Vòlledamse ûitdrukking die betéjkent ‘bûite ’t dörp’. Dus wêi blêive dat proate”, laat Tiny ûit. Sijmen: “In nàg stéjds blêive de mâiste Vòlledammers ier wéjne.”
Bestâit ’t ôever 50 jâir nàg? “Dat maak ik niet mâir méj”, réjàgéjrt Tiny. “Moar ik ôp van wel.” Sijmen, die zelf mâirene toale spréjkt van ’t Russisch tòt an ’t Vòlledams, dinkt van wel, moar ’t zel wel verânderd wéjze. “Iedere toal verândert, moar bêi ’n dialect gâit dat gànker òmdat dat mâistal niet skréjve wòrdt. Of ’t verstândig is òm je kêindere in dialect òp te voede vroege we an Josje Verhagen, universitair ôfddocent an de Universitêit van Amsterdam. Dat interview léjs je ier mörrege òp ûis site.
Òp de tis? Bedàkke?
Oe goed kenne jòngere nàg Vòlledams proate? Kêik in lûister zellef nâir dut TikTok fillempie.